Shkruar nga Betim Elezi

Një nga elementët të etnokulturës së çdo populli është gjuha, që pa dyshim ka një rëndësi vendimtare për të përcaktuar rrugën historike të një populli. Por edhe kjo nuk mjafton.

Për të sqaruar këtë rrugë sa më mirë duhet studiuar edhe elementët, dukuritë e ndryshme kulturore, të gjalla e në veprim, ose edhe si mbijetoja të një kohe të vjetër.

Pra duhet bërë objekt hulumtimesh gjithë tërësia e dukurive etnokulturore që përbëjnë individualitetin e një populli, si rezultante e rrugës së gjatë të rrjedhës së shekujve, të zhvillimit të tij historik.

Shekuj me radhë historiografia serbe përmes formave të ndryshme ka aluduar se, populli shqiptar, nuk është nga këto vende, por siç “fabulonte” politikani serb, Vuk Drashkoviq, ka arritur nga malet e Azerbajxhanit. Dhe kjo të bën të mendosh se gjoja, serbët, sipas historiografisë së tyre, kanë qenë para çdo kujt tjetër në këto vende.
 
Qeni autokton i këtyre viseve Deltari Ilir (Qeni i dhenve) është racë autoktone që mendohet se ka prejardhje nga qeni i fisit Molos. Molosët përndryshe ishin pjesëtarë të fisit të njohur Ilir, të cilët merreshin me blegtori ekstensive, dhe kishin kultivuar qenin e tillë autokton, prej të cilit rrjedh edhe raca e Deltarit Ilir.

Deltari Ilir - Racë e pastër autoktone

Raca e Deltarit Ilir ka qenë dikur e shtrirë në të gjitha trojet shqiptare, kurse më së shumti është ruajtur në bjeshkët e Sharrit, por, natyrisht kjo racë gjatë periudhave të ndryshme historike është përhapur edhe në shumë vende tjera të botës, ku njihen cilësitë e tij si qen besnik, ruajtës i pakompromis i dhenve dhe kryerës i detyrave të ndryshme me të cilat ngarkohet.

Vetëm në vitin 1970 janë dërguar hiq më pak se 300 qenë të tillë në Amerikën Veriore, gjithashtu edhe në kontinente të tjera ka vende ku ruhet pastërtia e racës së qenit Ilir.

Deltari Ilir është i regjistruar qysh në vitin 1939, nga shoqata kinologjike sllovene pranë FCI-së, (Federatës Kinologjike Ndërkombëtare) me emrin Ilirski Ovcar pra Deltar Ilir nën numrin rendor 41.

Duke përmbledhur atë që me lartë e përmendëm, duhet theksuar që Qeni ilir, ka shërbyer në blegtori ekstensive dhe vijon ta luaj këtë rol.

Jugosllavia e asaj kohe kishte ekipe tË ndryshme ekspertësh, kinolog dhe veteriner, ku morën nga Kosova qenë të tillë i dërguan në Serbi dhe i kombinuan me raca tjera për të dal një qen më i madh.

Pasi serbët vetëm e arritën këtë gjë, në vitin 1957 një grup kinologësh dhe veteriner serb me në krye Slobodan Pavloviq e paraqitën në FCI kërkesën që t’i ndërrohet emri i racës së qenit në fjalë.

Ç’është më e keqja kjo kërkesë u aprovua dhe emërtimi iu ndërrua në “Yugoslavenski pas Sharplaninac” që në shqip do të thotë (Qen Jugosllav i Malit Sharr). E gjithë kjo ishte bërë sipas skenarit të Lidhjes Komuniste të Jugosllavisë.

Ndoshta tani dikush pyet se a ekziston ky qen i pastër dhe burimor siç ka qenë më parë? Duke i’u falënderuar Federatës Kinologjike të Kosovës, që themelet i ka në vitet e 90-ta të shek. XX, me punën e tyre të palodhshme janë munduar që gjithherë ta ruajnë atë dhe mos ta përziejnë me racat tjera.

Gjithashtu kjo Federatë ka bërë standardizimin e racës për herë të parë dhe synon gradualisht pranimin në FCI, e në këtë rast duhet të jetë përkrahja më e madhe e institucioneve vendore lidhur me realizimin dhe pranimin ndërkombëtarisht të kësaj pasurie mijëravjeçare.

Duhet larguar “turpëria” e shumë kujt që vetëm pse është kafshë të mos merremi më të, pra, natyrisht kjo duhet të jetë edhe punë e institucioneve të shtetit të Kosovës.

Duhet të hulumtohet edhe më shumë në terren, si në viset malore të Sharrit e gjithandej nga është shtrirë kjo racë, pastaj të krahasohet gjendja aktuale e rasteve autentike - me qentë e kryqëzuar në hapësirën parësishtë në Ballkan, e pastaj në vendet ku ky qenë është “eksportuar”.

(Autori është i diplomuar i Etnologjisë dhe Antropologjisë Kulturore në Universitetin e Prishtinës)